Έλλη Αλεξίου, "Οι συγγραφείς στην Αντίσταση", περ. Διαβάζω, αρ. 58, σ. 62-67 [από το αφιέρωμα "Αντίσταση και Λογοτεχνία" 15.12.82].

Μανόλης Αναγνωστάκης, "Να σταματήσει η μυθολογική αναβίωση καταστάσεων", περ. Θούριος, 3 Φλεβάρη 1977, σ. 14-15 [Συνέντευξη].

Πέτρος Ανταίος, Χίλια σκοτωμένα παιδιά της ΕΠΟΝ, Εκδόσεις ΕΠΟΝ, Αθήνα 1986.

Μέλπω Αξιώτη, Αθήνα 1941-1945, Εκδόσεις Καραβία, Αθήνα 1945.

Μέλπω Αξιώτη, "Ο παράνομος τύπος", περ. Χαραυγή, 1946.

Μέλπω Αξιώτη, Χρονικά, Άπαντα, Γ' Τόμος, Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 1980.

Απόστολος Ε. Αποστόλου, Μνήμες: Όταν ήμουν δάσκαλος - Η Εθνική Αντίσταση στη Λέσβο - Όταν ήμουν δήμαρχος, Εκδόσεις Κ. Καπόπουλος, Αθήνα 1985.

Αλέξανδρος Αργυρίου, "Η λογοτεχνική ζωή της Θεσσαλονίκης τα τελευταία τριάντα χρόνια. Σχέδιο εισαγωγής", περ. Επιθεώρηση Τέχνης, αρ. 94-95, Οκτώβριος - Νοέμβριος 1962, σ 390-415 [από το αφιέρωμα στην πνευματική Θεσσαλονίκη].

Αλέξανδρος Αργυρίου, "Σύντομες αναφορές σε περιοδικά της Κατοχής", περ. Διαβάζω, αρ. 58, σ. 40-45, 47 [από το αφιέρωμα "Αντίσταση και Λογοτεχνία" 15.12.82].

[Αλέξανδρος Αργυρίου], "Αλέξανδρος Αργυρίου, Μια ιστορία...", περ. Η Αριστερά Σήμερα, αρ. 8, Σεπτέμβριος - Οκτώβριος 1984, σ. 52-57.

Γιώργος Βαλέτας, "Σελίδες από την ιστορία της Εθνικής Λεσβιακής Αντίστασης", περ. Αιολικά Γράμματα, χρόν. Ε', τεύχος 29, Σεπτέμβρης - Οκτώβρης 1975 [από το αφιέρωμα στην Εθνική Αντίσταση].

Γ. Θ. Βαφόπουλος, «Η "Νέα Πορεία" και τα περιοδικά της Θεσσαλονίκης», περ. Νέα Πορεία, τχ 119-123, Ιανουάριος-Μάιος 1965, σ. 10-12.

Γ. Θ. Βαφόπουλος, Σελίδες Αυτοβιογραφίας, τόμος δεύτερος, Η Ανάσταση, Βιβλιοπωλείον της "Εστίας", Αθήναι 1971.

Γιώργης Βασιλόπουλος, Άγνωστα χρονικά του αντιστασιακού περιοδικού "Καλλιτεχνικά Νέα", Αθήνα 1982.

—————————————

Δεν αναφέρονται εδώ τα βασικότερα βοηθήματα για τα οποία έγιναν συντομογραφίες και δίνονται με τα πλήρη στοιχεία τους στον κατάλογο των Συντομογραφιών (σ. ρβ'-ρδ').

Γιώργος Βελουδής, "Η ελληνική λογοτεχνία στην Αντίσταση", περ. Διαβάζω, αρ. 58, σ. 29-39 [από το αφιέρωμα "Αντίσταση και Λογοτεχνία" 15.12.82].

Bulletin Analytique de Bibliographie Hellénique 1945-1947, έκδοση του Γαλλικού Ινστιτούτου της Αθήνας.

Γιάννης Γαλανός, Η Ψυχογραφία της γενιάς της Αντίστασης, Εκδόσεις Μπαρμπουνάκης, Θεσσαλονίκη [19;].

Γιώργος Γιωτόπουλος, Πέντε και μία απ' τις μέρες της Μακρονήσου, Αθήνα 1983.

Χρήστος Γκόντζος - Κώστας Αναστασάκος, Οι Εκπαιδευτικοί στην Εθνική Αντίσταση, Εκδόσεις Δίπτυχο, Αθήνα 1985.

Γιάννης Δάλλας, "Η κοινωνική συνείδηση των ποιητών της Θεσσαλονίκης, Συνεκτίμηση", περ. Αντί, αρ. 324, σ 33-40 [από το "Αφιέρωμα στην Πνευματική Θεσσαλονίκη", Δεκαπενταύγουστο 1986].

Δημήτρης Δασκαλόπουλος, "Εκδοτική και πνευματική ζωή 1941-1944", περ. Διαβάζω, αρ. 58, σ 22-28 [από το αφιέρωμα "Αντίσταση και Λογοτεχνία" 15.12.82].

Νικόλαος Π. Δελιαλής, "Εφημερίδες (Εκδοθείσαι εν Κοζάνη)", Κοζάνη 1959 [Ανατύπωση εκ της Δυτικής Μακεδονίας].

Κ. Δημητρίου, "Μια εκπαιδευτική προσπάθεια", περ. Νέα Ζωή, αρ. 8, Ιούλιος 1945, σ. 266-268.

Γιάννης Κ. Δουατζής, Εθνική Αντίσταση. Ημερολόγιο Καπετάν Όθρυ, Στερεά - Εύβοια - Δεκέμβρης, Εκδόσεις Αιχμή, Αθήνα 1983.

Εθνική Αντίσταση. Το Έπος του Λαού, (Αφιέρωμα στα 30χρονα της Αντιφασιστικής Νίκης), Πρόλογος - Επιμέλεια Νίκου Ανδρέου, Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1975 [σ 193-208: "Ο Τύπος της Εθνικής Αντίστασης, όπλο στον αγώνα για τη λευτεριά", του Στάθη Καραγιώργη· σ: 209-215: "Το χρονικό της Νέας Γενιάς", του Σταύρου Ζορμπαλά.]

Το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο στην Εθνική Αντίσταση 1943-44, Έκδοση Γραφείου Δημοσίων Σχέσεων E.M Π. , Αθήνα 1985.

Άγγελος Γ. Ελεφάντης, Η Επαγγελία της αδύνατης επανάστασης ΚΚΕ και αστισμός στον μεσοπόλεμο, Ιστορική Βιβλιοθήκη, Εκδόσεις Θεμέλιο, Β' Έκδοση, Αθήνα 1979.

40 χρόνια από την Ίδρυση της ΕΠΟΝ, Αναμνηστική έκδοση της Επιτροπής Πρωτοβουλίας, Γενική επιμέλεια έκδοσης: Ν. Μάργαρης, Αθηνά, Φλεβάρης 1983.

ΕΠΟΝ, Από τη ζωή και τη δράση της. Με ανέκδοτες φωτογραφίες του του Σπ. Μελετζή, Β' Έκδοση, Εκδόσεις Οδηγητής, Αθήνα 1986.

"Από τη δράση των νέων της ΕΠΟΝ στην Ήπειρο", π. ΕΑΜ - Αντίσταση, τχ 3, Ιούλης - Σεπτέμβρης 1987, σ 8-13.

Γιάννης Α. Ζαφείρης, Η Σάμος στον αγώνα. Χρονικό από την κατοχή και την Εθνική Αντίσταση 1941-1945, Β' έκδοση, Αθήνα [19;].

Σωζ. Θωμόπουλος (επιμέλεια), Η περί τύπου και δημοσιογραφίας ελληνική βιβλιογραφία. Αυτοτελείς εκδόσεις (1831-1967), Αθήνα 1967.

Σωζ. Θωμόπουλος, Ο Κορινθιακός Τύπος. Εφημερίδες - Περιοδικά (1874-1964), Συμβολή στην Ιστορία του Ελληνικού Τύπου, Αθήναι 1966.

Τόλης Καζαντζής, "Η πεζογραφία της Θεσσαλονίκης (πρώτο κεφάλαιο μελέτης)", περ. Πολίτης, Νοέμβριος 1983, [Ειδικό τεύχος με το αφιέρωμα "Θεσσαλονίκη πεζός λόγος 1912-1980"].

Τόλης Καζαντζής, "Η πεζογραφία της Θεσσαλονίκης (Σχέδιο μελέτης)", περ. Αντί, αρ. 324, σ. 12-15 [από "το Αφιέρωμα στην Πνευματική Θεσσαλονίκη", Δεκαπενταύγουστο 1986].

Γιάννης Καραμήτσος, "Περιοδικά των νέων στον Πειραιά (Τα χρόνια της Κατοχής)", εφ. Φωνή του Πειραιώς, 17 Μαρτίου 1948.

Πάνος Καρυκόπουλος, 200 Χρόνια Ελληνικού Τύπου 1784-1984, Εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα 1984.

Γιώργος Καφταντζής, Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης στον καιρό της κατοχής, Θεσσαλονίκη 1982.

Μήτσος Κηπουρός, "Η Θεσσαλική νεολαία στην Αντίσταση", (Στα 30-χρονα από την ίδρυση της ΕΠΟΝ), περ. Εθνική Αντίσταση, Συλλογή Ενδέκατη, Μάης 1973, σ. 15-23.

Νίτσα Κολιού, Άγνωστες πτυχές Κατοχής και Αντίστασης 1941-44, Ιστορική έρευνα για το νομό Μαγνησίας, τόμ. Α'-Β', Βόλος 1985.

Περ. Κομμουνιστική Επιθεώρηση 1942-1944, Ανατύπωση Οχτώβρης 1946.

Γιώργος Κουκάς, Βιβλιογραφία του ελληνικού Τύπου (1465-1982), Αθήνα 1982.

Κώστας Κουλουφάκος, "Η αντιστασιακή λογοτεχνία. Αναζήτηση κάποιων γενικών της χαρακτήρων", περ. Διαβάζω, αρ. 58, σ. 46-48, 61 [από το αφιέρωμα "Αντίσταση και Λογοτεχνία" 15.12.82].

Αλέκος Κουτσούκαλης, Η Εθνική Αντίσταση τον Νομού Άρτας, 1940-40, Τόμ. Α', Εκδόσεις Ιωλκός, Αθήνα 1983.

Δημήτρης Γ. Κυριακόπουλος, "Για τον τύπο της Αντίστασης στη Μεγαλόπολη. Έτσι ξεκινήσαμε", περ. Ρίζες, αρ. 6, Μάιος-Ιούνιος 1984, σ 75-77 [από το "Αφιέρωμα στην Εθνική Αντίσταση"].

Χρήστος Λάζος, Ελληνικό Φοιτητικό κίνημα 1821-1973, εκδόσεις Γνώση, Αθήνα 1987.

Σπύρος Λιναρδάτος, "Οι Φοιτητές στην Αντίσταση", περ. Επιθεώρηση Τέχνης, Τόμος ΙΕ', Μάρτιος - Απρίλιος 1962, τεύχος 87-88, σ 463-471 [από το αφιέρωμα στην Αντίσταση].

Μ. Ι. Λογοθέτης, "Ο περιοδικός τύπος της Νισύρου (1914-1978)", περ. Νισυριακά, Τόμος VΙ, 1978.

Φύλλης Μήτσου, Διηγήματα της εφηβείας και του πολέμου, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα [1977] [Ανατύπωση του περ. Θεμέλιου του 1947].

Roger Milliex (μτφρ. Κ. Κουλουφάκου), "Οι διανοούμενοι της Ελλάδας στην υπηρεσία της Αντίστασης", περ. Επιθεώρηση Τέχνης, Τόμος ΙΕ', Μάρτιος - Απρίλιος 1962, τεύχος 87-88, σ. 416-433 [από το αφιέρωμα στην Αντίσταση].

Στ. Μπίρης, Οργάνωσις Μυστικού Τύπου Κρήτης 1941-45, Αθήναι 1962.

Αντώνης Μπριλλάκης, "ΕΠΟΝ Κρήτης: Μια παράλληλη ιστορία", περ. Αντί, αρ. 13, σ. 28-30 [από το "Αφιέρωμα στην ΕΠΟΝ"].

"Χρονικό της Νέας Γενιάς", περ. Νέα Γενιά, αρ. φύλ. 47, 25 Μαρτίου 1945, σ. 17.

K. Παπαλεξάνδρου, Ιστορία του ελληνικού Τύπου, Αθήναι 1960.

Ευστρ. Παπαμανουσάκης, Ο Κρητικός Τύπος, Έκδοση Φιλολογικού Συλλόγου Χανίων "Ο Χρυσόστομος", Χανιά 1975.

Γ. Ζ. Παπιομύτογλου, "Εκατό χρόνια ρεθεμνιώτικων εφημερίδων(1881-1981)", περ. Προμηθεύς ο Πυρφόρος, Έτος 6ο, Μάρτιος-Μάιος 1982, αρ. 29, σ. 165-181.

Έλλη Παππά, Σελίδες από τον τύπο της Αντίστασης, Εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα 1985.

Κώστας Παράσχος, Η απελευθέρωση. Χρονικό με σπάνιες φωτογραφίες, Εκδόσεις Ερμής, Αθήνα 1983.

Βασίλης Θ. Πάσχος, "Τα Θεσσαλικά νιάτα στ' άρματα (1ο)", περ. Εθνική Αντίσταση, Συλλογή 44η, Μάρτης 1985, σ. 39-41.

Αν. Ι. Πεπονής, Προσωπική Μαρτυρία, Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 1970.

"Ο εθνικός τύπος στη Θεσσαλία", εφ. Ο Ρήγας, Όργανο της Πανθεσσαλικής Επιτροπής του ΕΑΜ, 11 Αυγούστου 1943, χρ. Α', αρ. φ. 2, σ. 5.

Γ. Χ. Ρουμελιώτης, Η Εθνική Αντίσταση στη Λακωνία 1941-1945, Όπως την έζησαν και την έγραψαν οι πρωταγωνιστές της, Εκδότης: "Σπαρτιατικά Νέα" Νικ. Σούστας, Σπάρτη 1984.

Νίκος Γ. Σβορώνος, Ανάλεκτα νεοελληνικής ιστορίας και ιστοριογραφίας. Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1983.

Λύντια Στεφάνου, "Τα περιοδικά της μεταβατικής περιόδου". Πρακτικά Έκτου Συμποσίου Ποίησης, Πάτρα 1986, Εκδόσεις Γνώση, Αθήνα 1987, σ. 39-58.

Γιάννης Σχινάς, Αντίσταση και αντιστασιακός τύπος στη Μεσσηνία, α' έκδ. Αθήνα 1980· β' έκδ. Αθήνα 1981 (πλουτισμένη με νέα στοιχεία).

Γιάννης Δ. Τσίβης, Χανιά. Κατοχή και Αντίσταση, Εκδόσεις Γνώση, Μαρτυρίες 9, Αθήνα 1985.

Γ. Ι. Φουσάρας, Ευβοϊκή Βιβλιογραφία, τεύχος 3 (1933-1958), Έκδοση Εταιρείας Ευβοϊκών Σπουδών, Αθήνα 1958.

Θανάσης Φωτιάδης, "Η πολιτιστική αντίσταση στη Θεσσαλονίκη (1941-1944)", περ. Διαβάζω, αρ. 58, σ. 60-70 [από το αφιέρωμα "Αντίσταση και Λογοτεχνία" 15.12.82].

Στυλ Θ. Χούτας, Η Εθνική Αντίστασις των Ελλήνων (1941-1945), Αθήναι 1961.

Ντίνος Χριστιανόπουλος, "Λογοτεχνικά βιβλία και περιοδικά που τυπώθηκαν στη Θεσσαλονίκη (1850-1950). Πρώτη καταγραφή", περ. Διαγώνιος, αρ. 4, Ιανουάριος - Απρίλιος 1980, σ. 56-79.

ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

(χρονολογική κατάταξη)

Αρχεία Εθνικής Αντίστασης, Εκδότης: Εταιρεία "Τα Νέα Βιβλία", τχ 1 Απρίλιος 1946, τχ 2 Αύγουστος 1946.

Ιστορικόν Αρχείον Εθνικής Αντιστάσεως, Μηνιαίον Περιοδικόν, Εκδότης: Κομνηνός Πυρομάγλου. Τόμος Α' (Απρίλιος 1958 - Μάρτιος 1960). Τόμος Β' (Απρίλιος 1960 - Μάρτιος 1962).

Εθνική Αντίσταση (Νέα Περίοδος), Επίσημα Κείμενα - Αναμνήσεις - Χρονικά Στοιχεία, Συλλογή 12η (Οκτώβριος 1974) - Συλλογή 50ή (Μάης - Σεπτέμβρης 1986), Έκδοση: Πανελλήνια Ένωση Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης (ΠΕΑΕΑ), Αθήνα [τχ 1-11 εκδόθηκαν στο εξωτερικό].

"Ενωμένη Εθνική Αντίσταση 1941-1944", Έκδοση: Ενωμένη Εθνική Αντίσταση (ΕEA), τχ 2-4 (Άνοιξη 1981-Ιούνιος 1982).

Ενιαία Εαμική Εθνική Αντίσταση, Διμηνιαίο Δημοσιογραφικό Όργανο της "Πανελλαδικής Ένωσης Μελέτης της Εθνικής Αντίστασης 1941-1944" (ΠΕΜΕΑ), αρ. φ. 1, Νοέμβρης - Δεκέμβρης 1985.

ΕΑΜ Αντίσταση, Έκδοση του Πανελλαδικού Συνδέσμου Εαμικής Εθνικής Αντίστασης (ΠΣΑΕΕΑ), τχ 1, Γενάρης - Μάρτης 1987, τχ 3 Ιούλης - Σεπτέμβρης 1987.

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

(χρονολογική κατάταξη)

Για την ΕΠΟΝ:

"Ε.Π.Ο.Ν. 32 χρόνια", περ. Θούριος, τχ 12, 21 Φλεβάρη 1975, σ. 8-13.

"Αφιέρωμα στην ΕΠΟΝ, 32 χρόνια από την ίδρυσή της", περ. Αντί, Περίοδος Β', τχ 13, 22 Φεβρουαρίου 1975, σ. 11-33.

"ΕΠΟΝ : 35 χρόνια. Μια ανάμνηση απ' την ΕΠΟΝ (της Διδώς Σωτηρίου), Ερωτήματα ενός επονίτη (του Πέτρου Ανταίου), Μια πρώτη βιβλιογραφία για την ΕΠΟΝ", περ. Θούριος, τχ 77, 2 Μάρτη 1978.

Για την Εθνική Αντίσταση:

"Η πνευματική Ελλάδα εμπρός στο δρόμο της κατοχής", [σειρά συνεντεύξεων του M.Α.M.], περ. Ελεύθερα Γράμματα, αρ. 1-5, Μάιος - Ιούνιος 1945.

[Αφιέρωμα στην Εθνική Αντίσταση], περ. Επιθεώρηση Τέχνης, αριθ. τχ 10, Οκτώβριος 1955.

"Οι πνευματικοί άνθρωποι στην Εθνική Αντίσταση", περ. Επιθεώρηση Τέχνης, τόμ. ΙΕ', αριθ. τχ 87-88, Μάρτιος - Απρίλιος 1962 [το αφιέρωμα καλύπτει ολόκληρο το διπλό τχ].

"Αφιέρωμα στην Εθνική Αντίσταση", περ. Αιολικά Γράμματα, χρόνος Ε', τεύχος 29, Σεπτέμβρης - Οχτώβρης 1975.

[Αφιέρωμα στην Εθνική Αντίσταση], περ. Αντί, τόμος 5, αρ. 54, 18 Σεπτεμβρίου 1976.

[Αφιέρωμα στην Εθνική Αντίσταση], περ. Τομές, τόμος 5, αρ. 52, Σεπτέμβριος 1979.

"Αντίσταση και Λογοτεχνία", περ. Διαβάζω, αριθ. 58, 15 Δεκεμβρίου 1982.

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ

α. Καταστατικό της ΕΔΕΕ (από το Αρχείο ΕΡΤ) σ. λδ΄

β. Προκήρυξη της ΣΣΝ για την πρώτη επέτειο της Κατοχής (από το Αρχείο ΕΡΤ) » λστ΄

γ. Παράνομο τυπογραφείο της Ιερής Ταξιαρχίας (από το Αρχείο ΕΡΤ) » λη΄

δ. Προκήρυξη του EAM Νέων » να΄

ε. Το εξώφυλλο του Καταστατικού της ΕΠΟΝ (παράνομη έκδοση του 1943) » νδ΄

στ. Εξώφυλλο νόμιμης έκδοσης των Λεύτερων Νιάτων της ΕΠΟΝ Μακεδονίας (Πρωτοχρονιά 1945) » ξ΄

ζ. Οι δραστηριότητες του ΕΟΠ Θεσσαλονίκης (από τεύχος του περ. Ξεκίνημα, 1944) » οβ΄

η. Διαφήμιση του "Πρακτορείου Πνευματικής Συνεργασίας" (από τεύχος του περ. Αργώ) » οη΄

1. Από την πρώτη σελίδα του τχ 15-16 του αρ. *5 » 10

2. Από την πρώτη σελίδα του τχ 13 του αρ. *7 » 16

3. Από την πρώτη σελίδα του τχ 1 του αρ. *8 » 23

4. Σελίδα τίτλου του τχ 1 του αρ. *11 » 31

5. Πρώτη σελίδα του τχ 4 του αρ. *14 » 37

6. Πρώτη σελίδα του τχ 16 του αρ. *14 (για τον θάνατο του Κ. Περρίκου) » 43

7. Πρώτη σελίδα του τχ 27 του αρ. *14 » 45

8. Τίτλος του τχ 76 (νόμιμη έκδοση) του αρ. *14 » 49

9. Πρώτη σελίδα του τχ 3 του αρ. *15 » 51

10. Από την πρώτη σελίδα του τχ 5 του αρ. *16 » 54

11. Τίτλος του τχ 15 του αρ. *16 » 57

12. Πρώτη σελίδα του τχ 1 του αρ. *17 » 59

13 Τίτλος του τχ 5 του αρ. *17 » 62

52. Τίτλος του τχ 5 του αρ. *113 σ. 279

53. Εξώφυλλο του τχ 2 του αρ. *115 » 284

54. Εξώφυλλο του τχ 5 του αρ. *115 » 286

55. Εξώφυλλο του τχ 4-5 του αρ. *120 » 298

56. Τίτλοι των τχ [1] και 3 του αρ *123 » 306

57. Τίτλος του τχ 2 του αρ. *128 » 313

58. Από την πρώτη σελίδα του τχ 11 (παράνομη έκδοση) του αρ. *141 » 331

59. Πρώτη σελίδα του τχ 3 του αρ. *142 » 332

60. Εξώφυλλο του τχ 4 του αρ. *144 » 336

61. Από την πρώτη σελίδα του τχ 1 του αρ. *146 » 340

62. Τίτλος του τχ 9 του αρ. *147 » 344

63. Από την πρώτη σελίδα του τχ 9 του αρ. *150 (πολυγραφημένο) » 346

64. Από την πρώτη σελίδα του τχ 26 του αρ. *150 (τυπωμένο) » 348

65. Πρώτη σελίδα του τχ 4 του αρ. *151 » 352

66. Πρώτη σελίδα του τχ 1 του αρ. *152 » 355

67. "Πασχαλιάτικη έκδοση" του αρ. *153 » 357

68. Από την πρώτη σελίδα του τχ 3 του αρ. *155 » 365

69. Πρώτη σελίδα του τχ 7 του αρ. *162 » 376

70. Από την πρώτη σελίδα του τχ 1 του αρ. *173 » 408

71. Από την πρώτη σελίδα του τχ 3 του αρ. *184 » 423

72. Πρώτη σελίδα του τχ 2 του αρ *185 » 425

73. Από την πρώτη σελίδα του τχ 3 του αρ. *189 » 429

74. Πρώτη σελίδα του τχ 2 του αρ. *194 » 437

75. Από την πρώτη σελίδα του τχ 7 του αρ. *206 » 457

76. Από την πρώτη σελίδα του τχ 9 (νόμιμη έκδ. ) του αρ. *215 » 468

77. Εξώφυλλο του τχ 3 του αρ. *227 » 486

78. Από την πρώτη σελίδα του τχ 1 του αρ. *228 » 490

79. Πρώτη σελίδα του τχ 3 του αρ. *231 » 494

80. Από την πρώτη σελίδα του τχ 1 του αρ. *233 » 500

81. Από την πρώτη σελίδα του τχ 1 του αρ. *239 » 512

82. Πρώτη σελίδα του τχ 1 του αρ. *250 » 526

83. Πρώτη σελίδα του τχ 3 του αρ. *274 » 560

84. Πρώτη σελίδα του τχ 3 του αρ. *278 » 566

85. Εξώφυλλο του τχ 1 του αρ. *279 » 569

86. Σελίδα τίτλου του τχ 1 του αρ. *279 » 572

87. Εξώφυλλο του τελευταίου τχ του αρ. *279 » 577

88. Εξώφυλλο του τχ 1 του αρ. *280 » 580

89. Εξώφυλλο του τχ 6-8 του π. Ορίζοντες αρ. *284 » 588

90. Τίτλος του τχ 1 του αρ. *300 » 619

91. Από την πρώτη σελίδα του τχ 2 του αρ. *319 σ. 646

92. Από την πρώτη σελίδα του τχ 2 του αρ. *162 » 653

93. Από την πρώτη σελίδα του τχ 4 του αρ. *329 » 662

94. Πρώτη σελίδα του αρ. *346 » 676

95. Δεύτερη σελίδα του αρ. *346 » 677

96. Εξώφυλλο του τχ 1 του αρ. *379 » 714

97. Εξώφυλλο του τχ 4 του αρ. *386 » 726

98. Πρώτη σελίδα του τχ 1 του αρ. *397 » 742

LA PRESSE POUR JEUNES EN GRÈCE

(1941 - 1945)

UN RECENSEMENT

ODETTE VARON

Résumé

Dans le cadre du programme des Archives historiques de la jeunesse grecque, inauguré par le Sous-secrétariat à la Jeunesse, il est prévu de dresser un inventaire des publications pour jeunes depuis la constitution de l'État grec jusqu' à nos jours1. Ce recensement se propose de constituer des corpus de documents publiés dûs à la jeunesse ou s'adressant à elle, le critère retenu étant une référence claire aux jeunes, que ce soit dans le titre ou le sous-titre. C'est-à-dire qu'on ne considère pas pour «jeunes», les publications qui sont tout simplement publiées par des jeunes, mais celles qui aspirent soit à s'adresser aux jeunes, soit de mettre en avant le statut juvénile de leurs rédacteurs; tous ceux qui, en fin de compte, utilisent le statut de jeunesse comme un moyen particulier de communication. Celles-ci peuvent être littéraires, religieuses, estudiantines, scoutes ou appartenir à des jeunesses politiques.

La constitution de cet inventaire viendra à l'appui d'une approche du phénomène de l'âge jeune, au sens que ces 

—————————————

1. Dans la même collection: Kostas Tsiknakis, La presse pour jeunes (1915-1936), édit. ΙΑΕΝ 5, Athènes 1986 et Martha Karpozilou, La presse pour jeunes (1830-1914), édit. IAEN 12, Athènes 1987.

publications recèlent des documents sur la double dimension de celui-ci, l'image qu'ont les jeunes d'eux-mêmes ainsi que la façon dont les adultes les perçoivent et s' adressent à eux. Une fiche est créée pour chacune de ces publications, contenant l'identité de celle-ci, c'est-à-dire les éléments suivants: titre, sous-titre, exergue, lieu de publication et imprimerie, éditeur et directeur, tirage, prix, format, nombre de pages.

Hormis les éléments ci-dessus, purement bibliographiques, une description du périodique est également donnée, basée sur une caractérisation qui comprend des extraits des rédacteurs eux-mêmes sur les buts du périodique. Il y a encore une mention la plus analytique possible du sommaire et des rédacteurs. Ensuite, sont localisés les numéros de chaque périodique dans les bibliothèques (publiques et privées), est photocopiée la première page du premier numéro et l'on procédera par la suite à une reproduction par microfilm.

Pour certaines catégories de publications, on rencontre des problèmes particuliers. Dans le cas par exemple des publications clandestines de l'occupation, qui occupent une grande partie de ce volume, la constitution d'un corpus est rendue pour la plupart d'entre eux impossible à cause du nombre infime des numéros conservés, éparpillés de plus en diverses bibliothèques ou archives personnelles, dont l'accès n'est pas toujours aisé. En parallèle à l'approche de la publication même, s'effectue également une recherche concernant la bibliographie afférente.

Il est vrai qu'à ce point se fait ressentir le manque de telles recherches bibliographiques, mais aussi d'études plus générales sur la presse. Nous procédons ainsi d'une manière quelque peu empirique, en nous appuyant sur le matériau original. Ce matériau même est susceptible d'un traitement ultérieur, qui montrera l'opinion de la jeunesse, à chaque époque, sur tout d'abord la publication elle-même et ensuite sur son impact social plus général.

Par son côté éphémère qui, conjointement à l'actualité et à sa large diffusion qui lui est propre, la publication périodique est un des moyens par excellence qui correspondent au désir d'expression et de communication de la jeunesse. Elle reflète et façonne en même temps les courants politiques, culturels ou autres des jeunesses de l'avant-garde, qui trouvent de la sorte un moyen d'expression. Là où les autres voies sont barrées et les obstacles insurmontables, le périodique offre toujours la possibilité d'une expression différente, moins contrôlée.

Les publications de la jeunesse constituent pendant l'occupation (avril 41-octobre 44) un phénomène à part, entièrement déterminé par les conditions spéciales qui y régnaient. Dès avril 41, date ou s'ébauche le mouvement de résistance de la jeunesse, la publication d'une presse clandestine est l'une de ses premières manifestations. Ι.'itinéraire du mouvement de la jeunesse est inextricablement associé à la presse clandestine antifasciste, qui sert de voie principale de communication avec la jeunesse à laquelle il s'adresse. La presse reflète à son tour l'attitude de la jeunesse, enregistre ses frémissements et sa sensibilité.

Tout cela dans une période de grands changements pour la jeunesse, où une prise de conscience nouvelle imprègne des couches de celle-ci de plus en plus larges. C'est justement cette conscience nouvelle, la conscience résistante, qui constitue le fil conducteur de la presse pour jeunes; elle traverse tous les aspects de la vie, le quotidien le plus trivial et les mentalités et conceptions, et marque de son sceau profondément la jeunesse de cette époque. L'effort de survie quotidien emprunte désormais des voies différentes, la tentative de solution individuelle des problèmes de tous les jours étant quasiment vouée à l'échec. Les circonstances mêmes incitent aux regroupements

et occasionnent un esprit nouveau de solidarité. Des différends s'aplanissent, des ponts sont jetés entre des couches de la société qui, jusqu'alors, n'avaient pas eu les moyens de communiquer. Quelques interdits sont levés, ailleurs de nouvelles barrières s'élèvent et de toute façon, les mentalités changent. Le terrain est propice aux aspirations et aux idéologies les plus diverses, lesquelles se proposent de construire une société nouvelle. Cette aspiration a déjà clairement pris forme bien avant la libération.

De nouvelles valeurs se substituent aux anciennes, des croyances ancestrales sont renversées et, sur des questions cruciales, des ruptures naissent d'avec les mentalités d'antan. Parmi ces questions, nous allons en citer une qui offre un exemple des plus nets d'un renversement dans les conceptions. Il s'agit de la place de la femme dans la société, de son rôle et de ses propres caractéristiques. La jeune fille qui prend contact avec le mouvement en adhérant à une organisation aperçoit s'ouvrir devant elle des voies nouvelles. Ses horizons s'élargissent, des champs d'activité nouveaux lui sont offerts où elle ne tardera pas à faire preuve de ses capacités. Nombreux sont, dans ces publications, les textes qui, rédigés par des jeunes femmes, se réfèrent à leur lutte pour la «double» libération: elles essaient de formuler de quelle façon elles la vivent et l'imaginent. Ceci n'est qu'une des composantes du phénomène global que nous avons défini comme prise de conscience nouvelle de la jeunesse.

Une approche de la presse pour jeunes de cette époque nous permettra d'observer de plus près certaines dimensions de ce phénomène complexe. La presse est un outil de travail adéquat qui, de par sa nature immédiate et éphémère, peut beaucoup mieux que d'autres formes d'expression relever l'apparition de changements dans leur cours et cristalliser leurs étapes successives.

L'idéologie apte à recevoir le phénomène nouveau était, bien sûr, celle de la gauche. Par son intervention pertinente, la gauche gagne à sa cause des jeunes de plus en plus nombreux, qui en son sein trouvent un débouché à leur désir d'action et d'interventions efficaces. Ce phénomène n'échappe pas à la gauche et elle se rend compte que l'EAM (FNL) des jeunes, qui était né de l'ΟΚΝΕ1 au début de l'occupation n'est pas le cadre le plus adéquat. C'est ainsi qu'en 23 février 1943, l'EPON (Organisation Unifiée Panhellénique des Jeunes) est créée par auto-dissolution de l'ΕΑΜ des jeunes et l'intégration de quelques autres organisations résistantes de jeunesse. Ce nouveau cadre peut recevoir le raz-de-marée des jeunes et mobiliser leur désir de résistance. L'EPON a bien saisi le message de l'époque, ce qui explique son essor fulgurant.

Bien que la presse pour jeunes soit apparue dès les premiers mois de l'occupation, elle va culminer à partir de la création de l'ΕΡΟΝ. Parmi 400 titres de publications relevés jusqu' ici, 264,-c'est-à-dire 66%, représentent des publications de l'EPON. Les titres restants correspondent soit à d'autres organisations de gauche, la plupart absorbées plus tard par l'EPON, soit à des organisations de droite, soit enfin ne dépendent d'aucune organisation et ont un caractère tout autre.

Nous distinguerons ainsi trois grandes catégories dans les publications de cette période: publications des organisations résistantes de gauche (la plus grande partie revenant à l'EPON), publications d'autres organisations résistantes (en plus petit nombre) et publications indépendantes. Cette troisième catégorie consiste en feuilles éditées surtout par de jeunes étudiants ou intellectuels témoignant des tendances et préoccupations intellectuelles de la partie la plus avancée de la 

—————————————

1. Organisation communiste des jeunes grecs (la jeunesse officielle du parti communiste grec).

jeunesse. Elles reflètent également de manière très vivante la totalité de la vie étudiante et ce qui se passe dans les universités. Leur position idéologique est généralement de gauche, sans pourtant se réclamer d'organisations précises. Cette dernière catégorie comprend 48 éditions (12%).

En calculant par année, à partir de 1941 à 1945, les publications de jeunes parues, on peut dresser le tableau ci-dessous.

                         Total 400 titres

La presse résistante, et de ce fait clandestine, occupe la place majeure en la période examinée. 352 publications sur un total de 400, c'est-à-dire le 88%, appartient à des organisations de résistance de la jeunesse. On a jusqu'ici repéré 40 organisations qui avaient comme premier but la libération du pays. L'ensemble des journaux et périodiques publiés par ces organisations peut être divisé en deux groupes: en la presse des organisations de gauche, qui monte à 79%, et en la presse des autres organisations, qui occupe le 21%.

On a repéré 74 publications appartenant aux organisations de jeunesse n'ayant pas de relations à la gauche. On peut nommer: Jeunesse royaliste de Grèce (BNE),Union des jeunes royalistes-nationalistes (EBEN), Union nationale de jeunes (EDN),

Organisation des jeunesses nationales unifiées (ΟΕΕΝ), Union Panhellénique des jeunes Combattants (PEAN) et Brigade Sacrée (ΙΤ). Certaines de ces organisations, comme les deux premièrement mentionnés, étaient de petits groupes, peu populaires, formés de jeunes gens royalistes et de tendance vers l'extrême droite. D'autres, par contre, comme la PEAN, et la IT, sont de véritables organisations résistantes de jeunes aux opinions politiques démocrates. La publication principale de PEAN était le journal Δόξα (La Gloire), qui publia sans interruption 100 numéros et fut l'un des journaux clandestins les plus importants. Ελληνικά Νειάτα (Jeunesses grecques) de l'IΤ connurent environ 25 numéros et Μεγάλη Ελλάς (Grande Grèce) organe du Comité central de l'EDEE1 environ 100. Les autres journaux de ce groupe ne connaissent qu'un nombre infime de numéros.

Selon la remarque de N. Anagnostopoulos, dans sa préface à Παράνομος Τύπος 1941-1944 (p. 13): «La presse de droite fut minime. Par contre, la presse clandestine de gauche avait tout submergé». Il apparaît clairement que la droite a sousestimé le rôle de l'imprimé, en particulier de celui pour les jeunes. Quant aux deux ou trois journaux mentionnés, ils paraissent tous à Athènes, la presse de droite n'ayant jamais atteint la province. N. Anagnostopoulos remarque également: «Il n' y a pas de doute que la presse de droite était aussi représentée, mais elle n'est pas sortie d'Athènes, à l'opposé de celle de gauche» (ibid., p. 13). Nous relevons donc une approche radicalement différente selon les organisations de jeunesse de droite ou de gauche, sur la question de la presse.

Ι.'EPON est parmi les organisations de gauche celle qui édite le plus grand nombre de publications. La presse de

—————————————

1. L'EDEE était la jeunesse officielle de l' EDES (l'organisation et l'armée commandée par le général Ν. Zervas).

l'ΕΡΟΝ constitue par elle-même un phénomène à part, ce qu'on peut constater même à partir de son volume par rapport aux autres publications. Parmi les 400 titres que la bibliographie, ainsi que toutes sortes de références, ont repéré jusqu'ici, 264 sont de l'EPON. Nous ne possédons que pour très peu d'entre elles des séries complètes, pour d'autres nous avons des numéros isolés, nombreuses étant celles représentées par 2-3 numéros seulement. La constitution d'un corpus des publications présente de nombreuses difficultés, étant donné que les bibliothèques publiques officielles, c'est-à-dire la Bibliothèque Nationale de Grèce (EBE), la Bibliothèque du Parlement (ΒΒ) et la Bibliothèque Benaki ne disposent que de rares exemplaires. Si l'on considère que la partie la plus importante fut diffusée en province, ainsi que les conditions de clandestinité sous lesquelles elle était éditée et diffusée aussi bien en province qu'à Athènes, on comprend aisément pourquoi cette presse n'est pas parvenue jusqu'aux bibliothèques publiques. D'après certaines informations, une partie qui y est parvenue fut détruite dans la période qui suivit la libération. Le résultat en est que si l'on excepte la période de diffusion légale de Nouvelle Génération, organe central de l'EPON, dont existent des séries aussi bien, dans l'ΕΒΕ que dans la ΒΒ, rares sont les autres publications de l'époque dont celles-ci disposent. De ce fait, l'investigation se poursuivit à la Bibliothèque de l'Union des rédacteurs des quotidiens d'Athènes (ESHEA), aux Archives de la résistance du Musée Benaki, aux Archives littéraires et historiques grecques (ELIA), aux Archives du secrétariat d'État à la presse et à l'information, aux Archives de la «Résistance nationale unie», aux Archives de la société d'étude et d'illustration de l'oeuvre de l'EPON et, enfin, à la source principale, aux Archives du conseil central de l'EPON.

Une comparaison avec les publications d'autres organisations fait immédiatement ressortir que, parmi toutes 

celles-ci, c'est l'EPON qui attribue à la presse le poids le plus important, en faisant d'elle un moyen des plus considérables pour approcher la jeunesse et lui offrir une tribune d'expression. Un phénomène sans précédent se produit quand, avec la création de l'ΕΡΟΝ, le pays est submergé par une multitude de publications. Celles-ci se distinguent par une conception tout autre, chaque membre à l'instruction la plus rudimentaire pouvant participer aux publications de l'organisation dans son village le plus reculé. C'est le départ de journaux ronéotypés, dactylographiés ou même manuscrits de 2 à 4 pages, avec images et dessins, portant l'indication: organe de l'EPON de tel village. Dans les grandes villes de province, les journaux sont imprimés, souvent même bien imprimés si l'on songe aux conditions de clandestinité, d'un format plus grand et paraissent plus régulièrement. Leurs équipes sont composées de membres et de cadres plus expérimentés.

Pourtant, le fait le plus significatif est qu'avec l'EPON la presse devient réellement de masse, lève des interdits et des préjugés. Éditeurs et rédacteurs ne sont plus uniquement que des cadres expérimentés et qualifiés; parmi les obligations des membres on retrouve celle d'apporter son concours à la presse. C'est là l'élément nouveau que l'EPON apporte à la publication pour jeunes; elle l'affranchit des cadres où elle était gardée jusqu'alors, privilège des étudiants et des grands centres urbains, pour l'amener en province, à la campagne, au village. On ne cesse de rappeler dans ces publications: «Nous attendons des correspondances de tous les éponites, de tous nos membres». Et la demande rencontre un écho certain, ce qui confère à ces publications un caractère propre, plein de créativité et de spontanéité.

Leur uniformité dans la forme et dans le contenu est impressionnante concernant des publications venant des quatre coins du pays. Ce fait est-il dû à la discipline envers la ligne

de l'organisation ou bien reflète-t-il une unanimité plus profonde? La vie et l'authenticité que dégagent ces publications prouvent qu'elles répondent à de profonds besoins d'expression et de communication. L'uniformité manifeste débute par le titre même: toujours les mêmes titres se répètent d'une région à l'autre (Des Jeunesses libres paraissent à Dimitsana, en Crète, en Etolie et Acarnanie, en Macédoine, en Épire, dans le maquis, à Athènes et ailleurs). Le choix des titres est d'ailleurs très réduit; on y répète souvent les mots: «jeune, éponite, nouveau, libre, combattant» avec tous leurs dérivés. Leur physionomie se manifeste ne fut-ce que par leur titre seul, souvent chargé: Cri, Lance-flammes, Jeunesse ardente. Le sous-titre est identique et toujours neutre: organe de «tel» conseil ou bien de «telle» région de l'EPON.

Le contenu est aussi ordonné selon une ligne précise. Des rubriques permanentes reviennent telles quelles dans la plupart des publications: «Nouvelles de notre vie et de nos activités», «Notre point de vue», «La jeune éponite», «Les aiglons», «Sports». Les éditoriaux se réfèrent soit à des événements importants de la guerre et de la résistance, soit à des documents officiels de l'organisation (décisions, etc.) souvent publiés intégralement.

La langue employée est le démotique, souvent jusqu'à l'exagération, par souci d'opposition à la langue écrite consacrée jusqu'alors. Le discours possède une forte charge émotionnelle, reposant directement sur l'imagerie de la Révolution de 1821 et puisant en elle (les jeunes filles de l'EPON sont fréquemment comparées aux jeunes femmes Souliotes, etc.). On essaye de montrer le rapport de la Résistance à la Révolution de 1821, d'identifier ces deux mouvements, l'un apparaissant comme l'héritier légitime de l'autre.

Une prise de conscience de la spécificité de la jeunesse, en tant que partie distincte et autonome de la population, est