Μαρκόπουλος Κ. Δ., "Η σύμβαση μαθητείας", ΕΕΔ, τ. 35, τχ. 2 (1976), σ. 49 - 54.

Μαστροκώστας Βλ., "Τα Μπουλιάρικα", π. Στερεοελλαδική Εστία, τχ. 4 (1960), σ. 240 - 247.

Μαυροειδής Θ. Κ., Ιστορία τον Δυρραχίου και της περιφερείας του, Αθήνα 1983.

Μελαχρινός Απ., Δημοτικά τραγούδια, Αθήνα 1946, σ. 135 - 137.

Μέρτζιος Κ. Δ., "Ειδήσεις περί της Στερεάς Ελλάδος εκ των αρχείων της Βενετίας (1690 - 1736)", ΕΕΣΜ, τ. Β' (1969 - 1970), σ. 412 - 413, 417418.

Μήκος Ασημάκης, Πουρνάρια (Ποδογορά) Γορτυνίας, 1974.

Μήτσου - Talon Γενεβιέβη, "Οι κανονισμοί των συντεχνιών στο μεσαιωνικό Παρίσι", ΕΕΔ, τ. 45, τχ. 14 - 15 (1986), σ. 561 - 572.

Μοσκώφ Κ., Η εθνική και κοινωνική συνείδηση (1830 - 1909), Θεσσαλονίκη 1972.

Μουτσόπουλος Ν. Κ., Η αρχιτεκτονική των εκκλησιών και των μοναστηριών της Γορτυνίας, Αθήνα 1956.

-- "Κουδαραίοι μακεδόνες και ηπειρώτες μαΐστορες" στο βιβλίο Πρώτοι Έλληνες τεχνικοί επιστήμονες περιόδου απελευθέρωσης, Αθήνα 1976, σ. 353 - 433.

Μπούρας Χαρ., "H αντιμετώπιση της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής". Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, - τ. A' (1982), σ. 21 κε.

Μωυσίδης Αντ., "Εξωαγροτική απασχόληση στην Ελληνική Γεωργία", Επιθεώρηση Αγροτικών Μελετών, τ. 1, τχ. 2 (Νοέμβριος 1985), σ. 71 - 96.

Νάστος Κλεάνθης, "Τα εσνάφια των κουδαραίων", π. Μακεδονική Ζωή, τχ. 135 (1977), σ. 16 - 18.

Νικήτα Βικτωρία, "Εκμάθηση και αυθεντία στους μαστόρους της Δυτικής Μακεδονίας. Οι παρέες σε τρεις γενεές". Πρακτικά του Διεθνούς Συμποσίου: Ιστορικότητα της παιδικής ηλικίας και της νεότητας, Αθήνα 1986, σ. 407 - 416.

Νικήτας - Στρατολάτης Χρ. Γ., Νοσταλγοί, β' έκδ., Αθήνα (χ.χ.).

-- Αγια Χώματα, Αθήνα (χ.χ.).

-- "Οι Λαγκαδινοί μαστόροι κατά την επανάστασιν του 1821", Γορτυνιακόν Ημερολόγιον, τ. Γ' (1948), σ. 23 - 26.

Παναγιωτόπουλος Βασίλης, Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου, 13ος - 18ος αιώνας, Αθήνα 1985.

Παπαγαρυφάλλου Π. Α., Η διάρθρωση της αγροτικής οικονομίας και των θαλασσίων μεταφορών στην Ελλάδα πριν και μετά την Επανάσταση του'21, Αθήνα 1977.

Παπαγεωργίου Γ., Οι συντεχνίες στα Γιάννενα κατά τον 19ο και τις αρχές του 20ού αιώνα, Ιωάννινα 1982.

—— Ή μαθητεία στα επαγγέλματα (16ος - 20ος αιώνας), Αθήνα 1986.

Παπαγεωργίου Γ. Θ., Η ιστορία του Πραστού, Αθήνα 1970.

Παπαγιάννης Αθ. Φ., Μαντινειακά μοναστήρια, Αθήνα 1977.

Παπαδόπουλος Στέλιος, Η χαλκοτεχνία στον ελληνικό χώρο (1900 - 1975) κατά τις προφορικές μαρτυρίες των χαλκουργών, Ναύπλιο 1982.

Παπαθανασίου - Μουσιοπούλου Κ., «H συντεχνία των δουλγέρηδων φορέας παραδοσιακής τέχνης και φυτώριον συνδικαλισμού», Πρακτικά Γ' Συμποσίου Λαογραφίας Βορειοελλαδικού χώρου, Θεσσαλονίκη 1978, σ. 539 - 566.

Παπαθανασόπουλος Θανάσης, Οι Μουλιαραίοι και τα Μπουλιάρικα, Αθήνα 1969.

Παπανδρέου Γ., Καλαβρυτινή Επετηρίς, Αθήνα 1906.

—— Ιστορία των Καλαβρύτων, χ.τ. και χρ. έκδ.

Παπαρρηγόπουλος Πάνος, Λαογραφικά Καλαβρύτων, Αθήνα 2 1979.

Πετρονώτης Αργύρης, «Μανιάτες μαστόροι». Λακωνικοί Σπουδαί, τ. Ε' (1980), σ. 168 - 187.

—— «Τα τοπικά οικοδομικά εργαστήρια της νεοελληνικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής», Αρμολόι, τχ. 10 (1980), σ. 53 - 62.

—— «Αρκαδία» στο Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, τ. Δ', Πελοπόννησος, τ. Α', Αθήνα 1986, σ. 180 - 244.

Πεφάνης Π. Γ., Τα σχολεία των Λαγκαδίων, Αθήνα 1958.

Πολίτης Ν. Γ., Εκλογαί, έκδ. ε', σ. 87, 294.

Ράλλη Τέτη 0., Η Αγία Βαρβάρα Καλαβρύτων και οι μαστόροι της, Αθήνα 1984.

Ρηγίνος Μιχάλης, «Μορφές παιδικής εργασίας στην ελληνική βιομηχανία-βιοτεχνία 1909 - 1936», Πρακτικά του Διεθνούς Συμποσίου: Ιστορικότητα της παιδικής ηλικίας και της νεότητας, Αθήνα 1986, σ. 417 - 423.

Σινόπουλος Π., «Λαγκαδινά ανέκδοτα», εφ. Ηχώ των Λαγκαδίων (10 Οκτωβρίου 1561).

—— «H ζωή των Λαγκαδινών οικοδόμων», ό.π. (1 Δεκεμβρίου 1961, 1 Φεβρουαρίου 1962, 1 Απριλίου 1962, 1 Ιουνίου 1962). —— «H κτίσις των Λαγκαδίων», ό.π. (6 Νοεμβρίου 1961).

Σπηλιωτάκης Κ., "Τα εν Ναυπλιω κτίρια του Βουλευτικού και του Εκτελεστικού 1824 - 1926", ΔΙΕΕ (Ιούνιος 1973), σ. eo - 63.

Σταθάκης Στάθης Δ., "Η κοσμίτικη λαϊκή αρχιτεκτονική". Χρονικά του Κοσμά (Κυνουρίας), Αθήνα 1971, σ. 54 - 68.

Σταυρόπουλος Κων. Χρ., Ιστορία του Ζυγοβιτσίου, Αθήνα 1979 (ανατύπωση από την έκδ. του 1905).

Συναδινός Νάσιος, Οι τεχνίτες της Στεμνίτσας, Αθήνα 1979

Slot, "Η Ηλεία εις τις ολλανδικές πηγές", Πρακτικά του Α' Συνεδρίου Ηλειακών Σπουδών, Αθήνα 1980, σ. 367 - 368.

Τζιούφας Σ., Το Δίλοφο Βοίου, Θεσσαλονίκη 1977.

Τόγιας Β. Γ., Καστρίτικα (Κυνουρίας), τ. Α', Αθήνα 1986.

Τούσης Χρ., "Η σύμβασις μαθητείας εν αρχαία Αιγύπτω", ΕΕΔ, τ. 13 (1954), σ. 4 - 9.

-- "Η σύμβασις μαθητείας κατά τον μεσαίωνα", ΕΕΔ, τ. 18, τχ. 2 (1959), σ. 65 - 73.

Τρουπής, Θ., Άνθρωποι της σκαλωσιάς, Λάρισα 1959.

Τσαφαράς Β. L, Λαγκάδια, Αθήνα 1937.

-- Λαογραφικά Γορτυνίας, Αθήνα 1963.

-- "Τα Λαγκάδια κατά εν παλαιόν χειρόγραφον", εφ. Ηχώ των Λαγκαδίων, φ. 20 (1 Δεκεμβρίου I960).

Τσολομήτης Δ. Γ., Οι Κοσμίτες "γιωργατζάδες" και τα "γιωργατζαίικα". Αθήνα 1984.

Τσοτσορός Στάθης Ν., Οικονομικοί και κοινωνικοί μηχανισμοί στον ορεινό χώρο Γορτυνία (1715 - 1828), Αθήνα 1986.

Τσουκαλάς Κ., Εξάρτηση και αναπαραγωγή. Ο κοινωνικός ρόλος των εκπαιδευτικών μηχανισμών στην Ελλάδα (1830 - 1922), Αθήνα 31982.

Υπουργείον Εσωτερικών, Μελέτη εντοπισμού και απογραφής αξιολόγων οικισμών ή τμημάτων τούτων (1975).

Υπουργείο Εργασίας, Συλλογή - Κωδικοποίηση εργατικής νομοθεσίας, Αθήνα 1981, τ. Α' - Β'.

Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας, Έκθεσις του προσωπικού Επιθ. Εργασίας επί της εφαρμογής των εργατικών νόμων, έτος 1921, Αθήνα 1923.

-- Έκθεσις και πεπραγμένα σώματος Επιθ. Εργασίας επί της εφαρμογής των εργατικών νόμων και των συνθηκών εργασίας εν Ελλάδι κατά το 1931, Αθήνα 1934.

-- Έκθεσις κλπ. των ετών 1932, 1933, 1934, που δημοσιεύτηκαν κατά τα έτη 1935 και 1936.

Φαλτάιτς, Οι πλανόδιοι ηπειρώται τεχνίται, Αθήνα 1928.

-- "Λατόμοι, ταλιαδόροι, βαγενάδες", π. Ελληνικά Γράμματα, τ. Γ' (1928), σ. 183 κε.

Φιλιππίδης Δημ., "Κυνουρία", στο Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, τ. Δ', Πελοπόννησος Α', Αθήνα 1986, σ. 147 - 178.

Φλούδας Ν. L, Βυζικιώτικα, τ. A' - Δ', Αθήνα 1960 - 1964.

Φωτόπουλος Αθ. Θ., "Διονυσίου Πύρρου του Θετταλού, Περιήγησις της Ελλάδος. Αχαϊκά", Επετηρίς των Καλαβρύτων (1976), σ. 81 - 116.

-- "Συμβολαί εις την ιστορίαν της εν Πελοποννήσω γαιοκτησίας κατά την β' Τουρκοκρατίαν", Πρακτικά Β' Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπονδών, Αθήνα 1981 - 1982, σ. 168 - 176.

-- "Συμβολή εις την ιστορίαν της ληστείας κατά την Καποδιστριακήν περίοδον". Πρακτικά τον Α' Τοπικού Συνεδρίου Κορινθιακών Ερευνών, Αθήνα 1975, σ. 213 - 238.

-- Ιστορικά και λαογραφικά της ανατολικής περιοχής Αιγιαλείας και Καλαβρύτων, τ. A' - Β', Αθήνα 1982.

Χαραλαμπόπουλος Χαρ. Δ , Ναυπακτιακά Μελετήματα, Αθήνα 1980, σ. 468 κε,

Χαριτάκης Γ., Η Ελληνική βιομηχανία, Αθήνα 1927.

Χατζημιχάλη Αγγελική, "Οι συντεχνίες, τα εσνάφια", Επετηρίς Ανωτάτης Βιομηχανικής Σχολής Πειραιώς, τ 2 (1949 - 1950), και ανάτυπο σ. 3 - 22

-- "Μορφές από τη σωματειακή οργάνωση των Ελλήνων στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Οι συντεχνίες - τα εσνάφια", L'Hellénisme Contemporain (1463 - 1953), Αθήνα 1953, σ. 279 - 303. Χουλιαράκης Μιχαήλ Γ., Γεωγραφική, διοικητική και πληθυσμιακή εξέλιξις της Ελλάδος, 1821 - 19/1, τ. Α', μέρος ι (1973), μέρος II (1974).

Χριστόπουλος Β , "Αχαΐα", στο Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, τ. Δ', Πελοπόννησος Α', σ. 11 - 42.

Χρυσανθόπουλος Φώτιος, "Ανέκδοτα, μύθοι, παροιμιαι", π. Έβδομος (1886), σ. 114.

Χρυσάφη Μ., "H κοίμησις της Θεοτόκου στα Τρίκαλα Κορινθίας", Εκκλησίες μετά την άλωση, τ. 2, Αθήνα 1982, σ. 250.

ΓΕΝΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ*

Αγά - πασάς 22

αγαρηνή τέχνη 93, 98

Αγγλία 88

Αγερανός 15

αγιαδουλειά 51

Αγιατριάδα Λαγκαδίων 20

Άγιοι Απόστολοι Λαγκαδίων 20

Άγιος Ιωάννης 17, 107

αγιοπετρίτες καρβουνιάρηδες 45

Αγρίδι Καλαβρύτων 29

Αέρηδες 4ο

Αετορράχη 25

Αθήνα 38, 4ο, 108,116

αθηναίοι μαστόροι 22

Αιτωλία 86

Αιτωλοακαρνανία 17

Ακράτας ποτάμι. Βλ Κράθης ποταμός

Ακράτας Πύργος 29

Ακροκόρινθος 15, 16

"αλάνια του Ρολογιού" 40

Αλευρού 107

Αμαλιάδα 114

Αμπελάκια 76, 77

Ανδρικόπουλος Ανδρέας 60

Ανδρίτσαινα 33

άνοιγμα 34

ανοιξιές 34

Αρβανιτάκης Ελευθέριος 60

αρβανίτικα τσαρούχια 75

Αργολίδα 107

Αργολιδοκορινθία 74

Άργος 31, 109, 116

Αρκαδία 37, 40, 45, 84, 107, 109, 115

αρχοντικό Δασαίων 29

ασημιτζήδες 45

Αχαγιά 97 Αχαΐα 107, 1ο9

Βαλτή αδελφοί 116

βαρελάδες 46

βαριά 83

Βελά 30

βελόνια 80

Βενετοί 22

βιβλιάρια εργασίας ανηλίκων 90

Βίλια 18

Βισοκά 69

Βλαχόπουλο 10 7

βορειοηπειρώτες χτίστες 22

Βούρβουρα 17

Βουρλιά 100

Βρετεμπούγα 27

Βυζίτσι 25, 27

βυρσοδέψης 46

γαζέτες 50

γαλατάδες 38

 Γαργαλιάνοι 107

Γαρδίκας Χρήστος 84,86 Γεράκι 17

Γεωργίτσι 107

γιαμά 66

* Δεν ευρετηριάζονται λέξεις που απαντούν συχνά στο κείμενο (Πελοπόννησος, Ήπειρος, Λαγκάδια, Αγ. Βαρβάρα κλπ.), ούτε τα ονόματα των συγγραφέων στα έργα των οποίων γίνονται παραπομπές.

Γιαννικοπουλαίων κομπανία 69

Γιαννικόπουλος Βαγγέλης 95

Γκούρα 18

Γλανιτσιά 19

Γύθειο 74

γωνιάζω 61

Δάφνη 116

Δαιμονιά 17,37

Δεληγιανναίοι 115

Δεληγιάννης Λιας 23

Δερβένια Λεονταρίου 48

Δημητσάνα 27, 37, 42

διακονιά 26

διακονιάρης 26

διατάξεις εργατικής νομοθεσίας για τους ανηλίκους 89 επ., 108

Δίλοφο Βοΐου 78

διάρθρωση του μπουλουκιού 54

Δόξα (Βρετεμπούγα) 25

δυρραχίτες μυλωνάδες 45

Δωρίδα 17

Ελευσίνα 39

εμβολάριος 26

επαγγέλματα ανηλίκων 38, 40

- Αρκάδων 45, 46

- Γορτυνίων 46

- Ηπειρωτών 45

- Κλουκινοχωριτων 46 επαγγελματικές σχολές 71, 109

Επαρχία Επιδαύρου Λιμηράς 15,17

- Μεγαλοπόλεως 41

εργοστάσιο "Χάλυψ" 116

Εύβοια 86

Ευρυτανία 17

εφημεριδοπώλες 38

Ζαγοροχώρια 34

-Ζάρακας 17 .

Ζαρούχλα 27

Ζαχαριάς Μπαρμπιτσιώτης 43

Ζαχάρω 107

Ζέρμα (πλαγιά) 58,83

ζητιάνοι Ηπειρώτες 44

- Κλουκινοχωρίτες 28, 43

- Κραβαρίτες 43

- Ρεκουνιώτες 26, 43

Ζιγοβίστι 27

ζιγοβιστινοί λαδάδες 37

ζιόμπολα 05

Ζουλάτικα (Αετορράχη) 25, 27

ζουπανιώτες χτίστες 21

Ηλείας, 106,107

Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής 114

Θανασιός (ληστής) 98

Θεσσαλία 86

Θεσσαλονίκη 116

Θεοχαρόπουλος Σωτήρης 29

Θράκη 57,86

Ιταλία 16

ιταλοί χτίστες 24

καζαντζήδες 45

Καλαβρυτινά 107

Καλαβρυτιναίικα 107

Καλαβρυτοχώρια 74

Καλαμάτα 18

καλαντζήδες 45

καλέμια 80

καλιγοσφύρια 20

Καλύβια 18

Καλογωνιά 107

κάλφας 56,74

καμπανάδες 45

Καναλάκι 90

κανατάδες 46

Καρδίτσα 38, 89

 Καρτζιώτης Κωστάκης 16

κάσα 56 κασμάς 83

Καστάνιτσα 17

καστανιτσιώτες ασβεστάδες 45

Καστρί 17,74

Κατάκωλο 97

κατσουλαίοι μαστόροι 26, 27, 87

Κατσουλιά (Περδικονέρι) 25, 26, 32, 56,74,104 

καψαλιά 34

Κερπινής Δήμος 110

κιβούρι 31

κιούσης (τσούσης) 17

Κισκυρας Ιωάννης 18

Κίττα 18

Κλουκίνες 27

Κλωνί 100

κοιλό 47, 48

Κοίμησις της Θεοτόκου Βρονταμά 17

— Τρικάλων Κορινθίας 29

Κοκκιναράς 108

κόλεθρο 65

Κολλινιάτης Ι. 84

Κολλίνας 84

Κολοκούσης Δ. 57

κομπανία 54

Κονιδίτσα 107

Κοντοβούνια 97

κοντατάτοι 56, 76, 83

Κορινθία 15,19, 32, 4ο, 41, 43, 46, 47,107, 109,110

Κορώνη 22 Κοσμάς 16

κοσμίτες γιωργατζάδες 45

Κουλέντια 17

Κουρόγιαννης 84

Κουρτίδης Αριστοτέλης 40

Κραθίδος Δήμος 110

Κρήτη 108

Κυνουρία 14,16,19, 32, 41, 43, 46, 109

κυράς Γιοφύρι 19,6ο

Κυριακόπουλος Αθαν. 26

Κυψέλη 108

Κωνσταντινούπολη 15

Κώστας του Γκιώνη 16

Λαγκάδα 18

Λαζαραίικο 97

Λακωνία 17, 19, 107, 109 λαλαγγίδες 99

λασπιτζής 82

λασπίτες 20

λασποκοίληδες 2ο, 102

λασπολόγος (τριότης) 62, 79, 84

Λάστα 95,106

Λασταίικα 106

Λευτεκάδα 100

Λευκάδα 86

Λευκοχώρι 25 (βλ. και Ρεκούνι)

λιθαράς 61

Λιμπέρης Καλοπόθος 18

Λόντος Ανδρέας 29

λοστάρι 83

λούστροι 38

Λυσσαρέα (Μπουγιάτι) 25

Λώλος 94

«μάγκες του Ρολογιού» 40

μαθητούδια 74

Μακρής Γ 107

Μαλλιαραίοι 107 μάνα 56

Μάνη 15,18

μανικάρωμα 81, 82

μαρκαλημένη τέχνη 65

μαρμαροχτιστάδες 30, 31, 32

μάστορης 54

μαστοροχώρι 14

μαστορόπουλο 54, 74

μαστρο - Αθανάσιος Αγιοβαρβαρίτης 28

ματρακάδες 80, 83

ματσιονάκι 66

μαυρομύτα 87

Μεγάλα Δερβένια 47, 107

Μέγαρα 23

Μεγαλόπολη 42

Μεθώνη 22

μερδικό (μερίδιο) 83

Μερίκας 16

Μεσσηνία 43, 86

Μεσορούγι 27, 28, 32, 46

μεσομάστορης 61, 79, 86

Μιχόπουλος Π. 84

Μονεμβασία 74

Μοναστηράκι 27

Μονή Αγίου Νικολάου Καρέας 16

— Γοργοεπηκόου 60

— Καταφυγίων 28

— προδρόμου 35

— Φιλοσόφου 22,35

μονοκοπανιά 79

μπάντα 107

Μπαραμπάτικα 30

Μπαριάμης Απ. 26

μπαρτιλήδες 58, 63,73,76, 82, 83, 87,88

μπεζεστένια 26

μπολιαριά 26

μπολιάρης 26

 μπρουτζάδες 45

Μπουγιάτι 25

μπουλούκι 53

Μουζάκι 107

Μουρούτσος Γ. 84

Μουστογιάννης Δημ. 56,74,104

μυλωνάδες 20, 45

Μυστράς 15, 98

Ναξία 94

Ναός Αγίας Τριάδας Ποδογοράς 57

- Αγίου Γεωργίου Σόλου 29

- Αγίου Δημητρίου Ρεκουνίου 26

- Τιμίου Προδρόμου Λαγκαδίων 22

- Τιμίου Σταυρού Πύργου Ακράτας 29

ναυπηγική 72

Ναύπλιο 22, 23,109 Νεζερά 29 Νησί 107

νταμαρτζής 61

Ντάρα 100

ντρίλινο κοστούμι 75

Νώνακρις 27,110

Περιβόλια 107

περιστέρα 27, 28, 32, 46

Πέρπενη 17

Πεταλίδι 18

πετροφάοι 18

πηλοφόρι 78

πικούνια 83

Πιρσόγιανη 51, 94

πιρσογιανιτες χτίστες 21

πιστοποιητικά υγείας 90, 91

Πλαγαίοι 107

Πλανητέρου 29

Πλατανάκι 17

πλεύρες 34

Ποδογορά 57

Πόρος 17

Πραστός 16, 19, 24

προφαντό 50

πρωτομάστορας 54

πρωτοπαπαδάκης 87

Πύλος 74

Πύργος Ηλείας 116

- Τριφυλίας 107

- Ακράτας 29

Ξυλόκαστρο 29

ξυλουργοί 38

οψοκομιστές 38

παζάρι Λαγκαδίων 20

παζάρια 36

παιδιά 74

Παλούμπα 98

πανήγυρις Καταφύγιων 110

"παρακατιανοί" άνθρωποι 65

παρακεντέδες 59

Παραλία Ασπροπύργου 116

παρέα 14,78

Πάρνωνας 17,19,109

πάρτη 63

Παπαθεοδώρου Φίλιππας 26

Πάτρα 17,85,116

πεζούλες 34

Πειραιάς 116

πελεκάνος 61

Περδικονέρι (Κατσουλιά) 25, 56, 74, 102

Ράλληδες 107

ράφτες 38

ραφτόπουλο 100

Ρεκούνι (Λευκοχώρι) 25, 26, 32, 83

ρεκουνιώτες χτίστες 26, 27

Ρηγόπουλος Αντώνιος 22, 23

ρηχιά 17

ρόγα 75,77

ρόγιασμα ανηλίκων 42, 49, 63, 75, 77

ροΐ 100

Ρούμελη 43

Ρωσία 44

σάισμα 87, 96

Σαλαμίνα 16

Σαραντάρης Γεώργιος 16

Σαραντάρης Γιαννάκης 16

Σέλινον Κρήτης 86

Σέρβου 25,32

σερβαίοι μαστόροι 25, 26, 27

σιδηρουργοί 38

Σιοκορέλης Διονύσιος 92

σκάρπο 61

Σόλος 27,28, 32, 46

Σολιώτης Γιαννάκης 98

Σολιώτης Γιώργης 29

Σουφλί 85

Σπέτσες 24,76,109

σπετσιώτες χτίστες 17

Στάθης του Χρόνη 16

Σταματόπουλοι 107

σταυρωτήδες 36

Στεμνίτσα 27

στεμνιτσιώτες τεχνίτες 45

Συκιά 17

σύμβαση εργασίας 75

— μαθητείας 75

συνάφια 53

Σύνδεσμος Λαγκαδινών κτιστών 79

 Σύνδεσμος των εν Αθήναις Λαγκαδινών 116

συντεχνίες 53,54,62, 79

σύψωμο 100

Σχολή Απόρων Παίδων «Παρνασσού» 40, 41

σφυριά 20

ταγάρι 49

Τανεσής Λέος 16

Τανία 17

Ταρσός 18

τεζάχι 67

τεχνικοεπαγγελματική εκπαίδευση 71

τζαμί Ναυπλίου 22, 23

τηνιακοί χτίστες 21

τρανός 56

τριέτικο 56

τρίλιζα 86

τριότα και τριώτα 86

τριότης 54, 60, 61, 62, 79,81, 82, 83, 84, ss, 86, 87

τριότικο 86

τριότσα 86

Τρίπολη 41,116

τριώχτης 86

«Τσάκωνας» 43

«τσακώνοι μαστόροι» 17, 19

Τσακωνιά 43

τσάκωνες χτίστες 17

Τσαούσης Βασίλης 107

τσιράκι 56,74

τσιτάδι 96

Τσιώτρας Γ. 98

τσούσηδες 17

Τυρός 16

Ύδρα 24, 71, 76,109

υλοτόμοι 46

υπερέτες 63,74

υποδηματοποιοί 38

υπουργοί 94

φάκελος 96

φάλτσο 61

φαλτσογωνιά 61

Φανερωμένη Σαλαμίνας 15, 16

Φαρμασώνης 17

φατσαδόρος 61

Φενεός 15

Φελλόης Δήμος 11ο

φονιά 18

φούσκος 49

φούτια 17

Χάβαρι 106

Χαλκιάνικα 27, 28, 29

χαντακολόοι 43

 χαρτζίσιο 40

χτενιές 83

χώρα 107

Ψάρι 25,27

ψυχογιοί 25,58,63,74 - 77, 82,83,

ωράριο εργασίας ανηλίκων 93, 94

Ωρολόγιον του Κυρρήστου 40

ΛΕΥΚΗ ΣΕΛΙΔΑ

L'APPRENTISSAGE DANS LES «COMPAGNIES» DE MAÇONS DU PÉLOPONNÈSE

CHRISTOS G. CONSTANTINOPOULOS

Résumé

Cette étude porte sur le système traditionnel d'apprentissage tel qu'il était appliqué dans les «compagnies» itinérantes des maçons du Péloponnèse, elle ne recouvre donc qu'une seule spécialité professionnelle et une seule aire géographique. Nous voudrions plus particulièrement par cette étude d'un côté souligner l'origine sociale et géographique des apprentis et d'un autre établir les mécanismes de l'apprentissage de l'art du maçon ainsi que les répercussions de ceux - ci sur la formation de la personnalité des apprentis. Pour mener son enquête l'auteur a utilisé la bibliographie existante et s'est rendu à trois reprises dans les villages de maçons du Péloponnèse. Le matériau recueilli a été réparti en six chapitres.

Le premier chapitre essaye de définir l'apparition dans le temps ainsi que les lieux d'origine des «compagnies» de maçons et d'examiner les facteurs qui conduisirent à la naissance de ces «compagnies». Sur la base des témoignages historiques, du folklore et des inscriptions existants, on constate que l'apparition de maçons itinérants organisés dans le Péloponnèse est due à la demande croissante de main d'oeuvre

spécialisée dans le secteur du bâtiment, résultant de l'essor économique général de l'espace grec observé surtout après 1750. Ces équipes de bâtisseurs provenaient de certains villages du Péloponnèse appelés «villages de maçons», dont, les plus importants sont localisés dans les régions montagneuses de Kalavrita et de la Gortyni,

Le second chapitre se réfère au cadre socio - économique des villages isolés de montagne et plus particulièrement des villages de maçons. Les facteurs naturels, socio - économiques qui déterminent la genèse et l'évolution des métiers dans ces villages sont examinés, et les choix professionnels de leurs habitants y sont expliqués. Ce chapitre traite principalement des raisons pour lesquelles le métier de maçon a pris naissance et s'est épanoui dans ces régions - là, et les raisons de ce choix professionnel fait par les jeunes y sont analysées.

Le troisième chapitre examine l'organisation professionnelle des maçons du Péloponnèse. La structure de la compagnie, les similitudes avec les corporations et leurs différences, la division du travail, les spécialités y sont décrites en mettant l'accent sur la place des apprentis dans la «compagnie», sur les comportements qu'ils adoptaient dans ou hors du groupe des maçons, à leur dépendance ainsi que la coercition collective à leur encontre.

Dans le quatrième chapitre, le système d'apprentissage en vigueur chez les «compagnies» itinérantes est analysé: le mode précis d'apprentissage du métier, les étapes de cet apprentissage, le mode d'avancement, de rétribution des apprentis, leurs droits et devoirs y sont décrits et référence est faite aux textes législatifs sur la protection des mineurs.

Le cinquième chapitre examine les conditions de travail e de vie des maçons et principalement des apprentis. L'accent est mis sur la durée du travail, les conditions alimentaires et d'hébergement ainsi que les conséquences des mauvaises conditions de travail et de vie sur, le développement biologique

et intellectuel des jeunes travailleurs mineurs. On y constate que les apprentis travaillaient durement et n'avaient que peu de repos, ne mangeaient pas à leur faim, et étaient soumis à toutes sortes d'offenses et d'humiliations ce qui entraînait des conséquences néfastes sur leur développement physique et intellectuel et plus généralement sur la formation de leur caractère et de leur personnalité. Les apprentis constituaient un sous - groupe de la «compagnie» entièrement dépendant des maîtres - maçons. Pour les apprentis mineurs la «compagnie» ne représentait pas seulement une école professionnelle ou un modèle de vie et de travail collectif mais également une instance qui influait plus généralement sur leur comportement en société. La coercition collective exercée sur les apprentis déterminait aussi jusqu'à un certain degré leur formation idéologique plus largement, d'après laquelle la société dans son ensemble était structurée à l'instar de leur propre groupe. En conséquence tout progrès dans la société ne pouvait être fonction que de telles pénibles expériences. Cette conception ne pouvait mener qu'à une attitude passive devant les phénomènes sociaux, à la résignation, la soumission et le compromis. Ce qui prévaut toujours est la survie individuelle au sein du groupe. Aucune marge n'est laissée à la remise en question de l'ordre établi.

En conclusion le sixième chapitre aborde les facteurs qui ont conduit au déclin des «compagnies» itinérantes, facteurs que nous avons localises dans le temps et dans l'espace et sont indiqués les nouveaux choix professionnels des jeunes dans les villages de maçons. Le développement de l'éducation, l'émigration vers les plaines du pays, les possibilités d'emploi offertes dans les centres urbains ouvrent de nouveaux débouchés professionnels aux jeunes. Les jeunes n'aspirent plus à devenir de bons maçons mais à s'instruire et à faire carrière dans la fonction publique ou bien trouver un emploi dans les centres urbains. Aux «compagnies» itinérantes de maçons

fonctionnant sur le mode coopératif ont succédé, dans les nouvelles conditions socio - économiques, des équipes techniques d'ouvriers salariés. La reproduction du métier continue jusqu'à nos jours sur le mode traditionnel: le jeune ouvrier du bâtiment apprend de métier sur le tas. Ce n'est pas l'ancien apprenti soumis à son groupe mais un ouvrier moderne, syndiqué, qui sait revendiquer ses droits. Cependant l'ouvrier du bâtiment salarié ne s'intéresse plus à la perfection technique et esthétique du bâtiment; l'élément de création personnelle qui donnait un sens à son métier et consacrait Γ artisan dans la conscience du peuple n'existe plus. Le créateur, l'artisan est devenu étranger à sa propre création.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος ......................................... 7

Βραχυγραφίες ..................................... 11

A' Τα μαστοροχώρια ............................... 13

Β' Η μαστοριά ως επαγγελματική διέξοδος των νέων ... 33

Γ' Η κομπανία και η θέση των μαθητευομένων σε αυτή... 53

Δ' Η μαθητεία .................................... 71

Ε' Η «Αγαρηνή τέχνη» .............................. 93

ΣΤ' Η παρακμή των πλανόδιων κομπανιών ............. 105

Επιλογή Βιβλιογραφίας............................. 119

Γενικό Ευρετήριο .................................. 127

ΛΕΥΚΗ ΣΕΛΙΔΑ

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ Γ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΠΟΥΛΟΥ 

Η ΜΑΘΗΤΕΙΑ ΣΤΙΣ ΚΟΜΠΑΝΙΕΣ ΤΩΝ ΧΤΙΣΤΩΝ ΤΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ

ΔΕΚΑΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑ ΤΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ

ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΤΗΘΗΚΕ ΣΤΗ ΜΟΝΟΤΥΠΙΑ

ΑΔΕΛΦΩΝ ΠΑΛΗΒΟΓΙΑΝΝΗ

ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΘΗΚΕ ΚΑΙ ΤΥΠΩΘΗΚΕ

ΣΤΟ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ ΜΑΝΟΥΤΙΟΣ

ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΜΑΝΟΥΣΑΡΙΔΗ ME ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ

ΒΑΣΩΣ ΚΥΡΙΑΖΑΚΟΥ

ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΙΟ ΤΟΥ 1987

ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΗΣ

ΓΕΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΝΕΑΣ ΓΕΝΙΑΣ

ΛΕΥΚΗ ΣΕΛΙΔΑ

ΛΕΥΚΗ ΣΕΛΙΔΑ

Τυπογραφείο ΜΑΝΟΥΤΙΟΣ του Χρίστου Γ. Μανουσαρίδη

Ζηνοδώρου 17, 104 42 Αθήνα, τηλ. 5133680 & 5130848